اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان: آنچه باید درباره تشخیص و درمان بدانید

اختلال سلوک (Conduct Disorder) یک اختلال رفتاری است که بیشتر در دوران کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند و با الگوهای رفتاری پایداری همراه است که باعث تخریب هنجارهای اجتماعی و حقوق دیگران می‌شود. کودکان و نوجوانانی که به اختلال سلوک مبتلا هستند، معمولاً رفتارهای پرخاشگرانه، آسیب‌رسان به خود یا دیگران، و تخریب‌گرانه از خود نشان می‌دهند. این اختلال می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود، از رفتارهای دروغ‌گویی و دزدی گرفته تا قلدری، خشونت جسمی، و آسیب به اموال.

نشانه‌ها و علائم اصلی اختلال سلوک

نشانه‌های اختلال سلوک ممکن است در افراد متفاوت باشد، اما به طور کلی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. پرخاشگری نسبت به مردم و حیوانات: شامل مواردی مثل قلدری، دعوا و خشونت، بی‌رحمی نسبت به حیوانات و حتی سوءاستفاده‌های جسمی.

2. تخریب اموال: رفتارهایی که به اموال عمومی یا شخصی آسیب وارد می‌کند، مثل آتش زدن و تخریب اشیاء.

3. دزدی و شیادی: عدم صداقت و کلاهبرداری، دزدی و ورود غیرقانونی به املاک دیگران.

4. نقض جدی قوانین: رفتارهای خلاف قوانین جامعه، از جمله فرار از خانه یا مدرسه، و رفتارهای بی‌مسئولانه مکرر.

همراه با احساسات اجتماعی محدود

اختلال سلوک می‌تواند با ویژگی‌ای به نام «احساسات اجتماعی محدود» همراه باشد. این اصطلاح در نسخه‌ی پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) به عنوان یک مشخصه‌ی توصیفی برای زیرگروهی از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک تعریف شده است. این افراد رفتارهای ضداجتماعی یا مشکل‌آفرینی از خود نشان می‌دهند و همچنین کمبود هیجانات اجتماع‌گرایانه را تجربه می‌کنند.

برای اینکه فرد با این مشخصه تشخیص داده شود، باید حداقل دو مورد از ویژگی‌های زیر به مدت حداقل ۱۲ ماه و در تعاملات و روابط مختلف وجود داشته باشد:

1. عدم پشیمانی یا احساس گناه: فرد معمولاً به خاطر اعمال خود احساس پشیمانی نمی‌کند، حتی زمانی که رفتارهایش پیامدهای منفی جدی به همراه داشته باشد.
2. بی‌تفاوتی نسبت به عملکرد تحصیلی یا کاری: فرد اهمیتی به عملکرد یا پیشرفت در زمینه‌های مهم مانند مدرسه یا کار نمی‌دهد.
3. فقدان همدلی: بی‌توجهی به احساسات دیگران و عدم درک یا اهمیت دادن به آسیب‌هایی که به دیگران وارد می‌کند.
4. عاطفی سطحی یا معیوب: احساسات و عواطف فرد سطحی و ظاهری هستند و ممکن است در ابراز آنها اغراق کند، در حالی که عمق واقعی ندارند.

پیامدهای وجود این مشخصه:

• شدت بیشتر رفتارهای ضداجتماعی: افرادی که این مشخصه را دارند، معمولاً رفتارهای ضداجتماعی شدیدتری نشان می‌دهند.
• پاسخ‌دهی کمتر به درمان: این افراد معمولاً نسبت به درمان‌های روان‌شناختی یا مداخله‌های رفتاری پاسخ‌دهی ضعیف‌تری دارند.
• خطر بالاتر برای اختلالات شخصیتی در آینده: به‌ویژه احتمال پیشرفت به اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder).

اختلال سلوک معمولاً در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی شروع می‌شود، معمولاً در سنین 10 تا 16 سالگی. این اختلال بیشتر در دوره نوجوانی بروز پیدا می‌کند و گاهی هم می‌تواند نشانه‌های ابتدایی خود را از سنین پایین‌تر (پیش‌دبستانی) نشان دهد، اما در این موارد، شدت علائم اغلب کمتر است و به تدریج افزایش می‌یابد ولی در صورت ادامه دار شدن درمان آن سخت‌تر خواهد بود.

میزان شیوع

شیوع اختلال سلوک در میان کودکان و نوجوانان حدود 2 تا 10 درصد برآورد شده است. این اختلال در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود؛ به طوری که میزان شیوع آن در پسران حدود دو برابر دختران است. شیوع اختلال سلوک نیز در جوامعی با مشکلات اجتماعی و اقتصادی بالاتر بیشتر دیده می‌شود.

علل و عوامل خطر

علل بروز اختلال سلوک ممکن است شامل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی باشد. برخی از این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• ژنتیک: ژنتیک، ساختار مغزی و هورمون‌ها و همچنین سابقه خانوادگی اختلالات روان‌پزشکی می‌تواند ریسک بروز اختلال سلوک را افزایش دهد.
• محیط خانوادگی: تجارب کودکان در خانواده‌های بی‌ثبات، خشونت‌آمیز یا خانواده‌هایی که به شکل ناکارآمد با مشکلات برخورد می‌کنند.
• نقش محیط اجتماعی: کودکان یا نوجوانانی که در محیط‌های دارای مشکلات اجتماعی مثل فقر یا جرم‌خیزی رشد می‌کنند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
• عوامل روان‌شناختی: کودکانی که در کنترل احساسات خود دچار مشکل هستند یا مشکلاتی در تنظیم هیجانات دارند، بیشتر در معرض این اختلال قرار می‌گیرند.
• عوامل مرتبط با تجربه‌های دوران کودکی: کودکان با تجربه رویدادهای آسیب‌زا (تروما) مانند از دست دادن یکی از والدین، جنگ، مهاجرت یا حوادث طبیعی و همچنین تجربه آزار جسمی، روانی یا جنسی بیشتر در معرض این اختلال قرار می‌گیرند.

تشخیص زودهنگام و مداخله به‌موقع می‌تواند از پیشرفت اختلال و پیامدهای منفی آن جلوگیری کند. برای این منظور، مراجعه به روان‌شناس کودک یا روان‌پزشک کودک ضروری است.

درمان

درمان اختلال سلوک نیازمند مداخلات چندجانبه است، از جمله:

• درمان رفتاری: شامل برنامه‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی، مدیریت خشم و تغییر الگوهای رفتاری.
• روان‌درمانی خانواده‌محور: درمان‌هایی که به اصلاح تعاملات خانوادگی و تقویت ارتباطات کمک می‌کند.
• دارو: در برخی موارد داروهای خاصی برای کمک به کنترل علائم تجویز می‌شود، هرچند دارو درمان اصلی این اختلال نیست.
• آموزش والدین: یادگیری تکنیک‌های موثر برای مدیریت رفتارهای فرزندشان و بهبود توانایی‌های والدین در مواجهه با شرایط پیچیده.

تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از تشدید این اختلال و بهبود وضعیت کودک کمک کند، و از پیامدهای جدی‌تری در دوران بزرگسالی جلوگیری کند.

آیا فرزند پرخاشگرِ من، اختلال سلوک دارد؟

پرخاشگری و رفتارهای ناهنجار در کودکان و نوجوانان می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند، اما اختلال سلوک با رفتارهای پرخاشگرانه و مکرر و پایدار شناخته می‌شود که قوانین اجتماعی و حقوق دیگران را نقض می‌کند. این اختلال با نشانه‌هایی مانند خشونت، تخریب اموال، دزدی و نافرمانی از قوانین همراه است. با این حال، هر رفتار پرخاشگرانه به معنای اختلال سلوک نیست. توصیه می‌شود که در صورت مشاهده چنین علائمی، از یک درمانگر یا مشاور متخصص کمک بگیرید تا ارزیابی دقیق‌تری از وضعیت فرزندتان انجام دهد و در صورت نیاز راهکارهای مناسب را ارائه دهد.

 در پایان باید تأکید کنیم که تشخیص هرگونه اختلال روانی، فرآیندی تخصصی است که نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصصان حوزه سلامت روان است. هرچند آگاهی از علائم و نشانه‌ها می‌تواند به درک بهتر کمک کند، اما تشخیص نهایی تنها توسط درمانگران متخصص قابل انجام است. همچنین، نباید به سادگی علائم را به خود یا اطرافیان نسبت داد، چرا که بسیاری از نشانه‌ها ممکن است در شرایط مختلف و با دلایل متفاوت ظاهر شوند.

اگر احساس می‌کنید که در خود یا عزیزانتان نشانه‌هایی مشاهده می‌کنید که نیاز به توجه دارد، تیم مشاوره و درمانگران مجموعه رانو آماده ارائه خدمات تخصصی و پشتیبانی حرفه‌ای هستند تا به شما کمک کنند. برای دریافت کمک و ارزیابی تخصصی، با ما در ارتباط باشید تا بتوانیم بهترین مسیر را برای شما پیشنهاد دهیم.